Ύστερα από έξι χρόνια συνεχούς πρωθυπουργίας, -όπως ο Κυριάκος Μητσοτάκης σήμερα-, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής από τον Οκτώβριο του 1955 έως τον Νοέμβριο του 1961 είχε εγκαθιδρύσει ένα ιδιότυπο καθεστώς με αυταρχικά χαρακτηριστικά το οποίο έμοιαζε απόρθητο δεδομένου ότι οι κεντρώες δημοκρατικές δυνάμεις ήταν κατακερματισμένες.

Όμως από την άλλη πλευρά, όσο δεν επιχειρούσε βελτιωτικές μεταρρυθμίσεις και γινόταν πιο απεχθές τόσο περισσότερο προκαλούσε την αντίδραση της δημοκρατικής κοινωνίας που αναζητούσε έναν τρόπο για να απαλλαγεί από τον "καραμανλισμό".  

Ως απάντηση στο καθεστώς του "καραμανλισμού" προέκυψε η Ένωση Κέντρου, ένας πολιτικός φορέας που αποτελείτο από τη συνεργασία οκτώ κομμάτων η αρχηγία του οποίου παραχωρήθηκε στον Γεώργιο Παπανδρέου, τον ικανότερο να νικήσει την ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Το αποτέλεσμα δικαίωσε την πρωτοβουλία καθώς η Ένωση Κέντρου πρώτευσε στις εκλογές του 1963 και με την υποστήριξη της ΕΔΑ κατάφεραν με τον "Ανένδοτο Αγώνα" να τελειώσουν τον "καραμανλισμό" και να οδηγήσουν τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στην αυτοεξορία στο Παρίσι. 

Ανένδοτος Αγώνας: Η νικηφόρα αντεπίθεση της Κεντροαριστεράς

Ο Ανένδοτος Αγώνας ήταν η δυναμική αντιπολίτευση της Ένωσης Κέντρου η οποία με επικεφαλής τον Γεώργιο Παπανδρέου και τη συμπαράταξη της ΕΔΑ απέφερε την πρώτη εκλογική ήττα του κράτους της Δεξιάς και το τέλος της καραμανλικής διακυβέρνησης. 

Η έναρξη του ανακοινώθηκε επίσημα στις 14 Νοεμβρίου του 1961, μετά τις εκλογές της “βίας και νοθείας”, ως ψήφισμα της ΚΟ της Ένωσης Κέντρου που είχε αναδειχθεί αξιωματική αντιπολίτευση.

“Εγίνατε εσωτερική κατοχή. Είμεθα εθνική αντίστασις” αναφώνησε ο Γεώργιος Παπανδρέου.

“Ο ανένδοτος αγών αποτελεί πλέον υπέρτατον χρέος τιμής και είμεθα βέβαιοι ότι θα αχθεί εις αίσιο τέλος με την συμπαράστασιν της μεγάλης πλειοψηφίας του Ελληνικού Λαού και προπαντός με την συμπαράστασιν της νεότητος, της οποίας αι ευγενείς καρδίαι δονούνται με τον παλμό της δημοκρατίας. Ο αγών θα ευοδωθεί. Οι ένοχοι θα τιμωρηθούν. Η δημοκρατία θα νικήσει”.   

Η Ένωση Κέντρου είχε ιδρυθεί τον Σεπτέμβριο του  1961 από τη συνεργασία οκτώ κομμάτων που ανέθεσαν την αρχηγία της στον Γεώργιο Παπανδρέου αναγνωρίζοντας τις ηγετικές του ικανότητες.

Στόχος της ήταν η επικράτηση απέναντι στην ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή η οποία κυβερνούσε από το 1956 ως συνέχεια της αυτοδύναμης δεξιάς κυβέρνησης του στρατάρχη Αλέξανδρου Παπάγου.

Η στρέβλωση από το “τριφασικό” εκλογικό σύστημα του 1956, όταν η ΕΡΕ αναδείχθηκε πρώτη σε έδρες ενώ ήρθε δεύτερη σε ψήφους, η αυταρχική καραμανλική διακυβέρνηση με το ανεξέλεγκτο παρακράτος και το εκλογικό πραξικόπημα στις “εκλογές βίας και νοθείας” του 1961, προκάλεσαν την απόφαση για τον Ανένδοτο Αγώνα.

Η ιστορική ανακοίνωση

Η ιστορική ανακοίνωση του Ανένδοτου Αγώνα κατήγγειλε τη βία και νοθεία των εκλογών του 1961 λόγω της οποίας παραβιάστηκε το δημοκρατικό πολίτευμα και “μετεβλήθη η λαϊκή μειοψηφία της ΕΡΕ εις κοινοβουλευτικήν πλειοψηφίαν και κυβέρνησις της χώρας”.

Χαρακτηρίζοντας εγκληματική την ανάμειξη των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας στις εκλογές κατέληγε:  

“Η Κοινοβουλευτική ομάς της Ενώσεως Κέντρου διακηρύσσει ότι δεν αναγνωρίζει την Κυβέρνησιν της ΕΡΕ ως νόμιμον κυβέρνησιν  της χώρας. Και υπόσχεται εις τον ελληνικόν λαόν ότι κατεχόμενη από πλήρη επίγνωσιν των ιστορικών ευθυνών της, θα διατηρήσει αρραγή ενότητα και θα αποδυθή εις ανένδοτον αγώνα προς υπεράσπισιν και αποκατάστασιν της Δημοκρατίας”. 

Η απάντηση Καραμανλή 

Ο Κωνσταντίνος  Καραμανλής απάντησε κατηγορώντας τον Παπανδρέου ότι καταγγέλλει ως νόθα κάθε εκλογή που αποβαίνει εις βάρος του.  

Συμπλήρωσε μάλιστα ότι εκπλήσσεται επειδή ο αρχηγός της ΕΚ προσπαθεί να διαβάλλει ένα εκλογικό αποτέλεσμα που υπήρξε “όχι μόνον αδιάβλητο αλλά και απολύτως εθνικό” δυσφημώντας τη χώρα και επιτρέποντας στην ΕΔΑ “να εμφανίζει την φυσιολογική της κάμψιν ως αποτέλεσμα βίας”.

Ο υπαινιγμός του Καραμανλή για “αντεθνική” συνοδοιπορία του Γ. Παπανδρέου με την αριστερά, προκάλεσε έκτοτε μεταξύ τους μιαν αγεφύρωτη έχθρα. 

Ο αγώνας στη Βουλή και η “πορεία στον λαό”

Ο Ανένδοτος Αγώνας εκφράστηκε στη Βουλή και με την “πορεία στον Λαό” με πλήθος επισκέψεων στην επαρχία που αποφάσισε ο  Γ. Παπανδρέου για να εμψυχώσει τους δημοκρατικούς πολίτες.

Απέναντι στη βία και στον εκφοβισμό που είχε επιβάλλει το αστυνομικό κράτος της Δεξιάς αντιπαρατέθηκε και η νεολαία της Ένωσης Κέντρου (ΟΝΕΚ). 

“Τρομοκρατήσατε τους τρομοκράτες” ήταν το σύνθημα που καλούσε σε αυτοάμυνα τους πολίτες. 

Στη Βουλή οι βουλευτές της Ένωσης Κέντρου απείχαν από την πανηγυρική συνεδρίαση με τις προγραμματικές διακηρύξεις της κυβέρνησης και από την εκφώνηση του λόγου του βασιλιά Παύλου στις 4/12/1961. 

Ορκίστηκαν με επιφύλαξη και απείχαν από την εκλογή του προεδρείου της Βουλής. 

Κατάθεσαν πρόταση παραπομπής στο ειδικό δικαστήριο του υπηρεσιακού πρωθυπουργού αντιστράτηγου Κ. Δόβα και κάποιων υπουργών, υπεύθυνων για τις εκλογές του 1961. 

Η ΕΔΑ στήριξε αυτές τις αποφάσεις καθιστώντας ενιαίο τον αγώνα απέναντι στην δεξιά κυβέρνηση. 

Οι 24 βουλευτές της ορκίστηκαν αργότερα στις 6 Δεκεμβρίου ενώ ο πρόεδρος της, Γιάννης Πασσαλίδης, εκφώνησε δριμύ κατηγορώ κατά της παράνομης κυβέρνησης που προήλθε από νόθο εκλογικό αποτέλεσμα.

Η πρώτη ήττα και η αυτοεξορία του Καραμανλή 

Κατά τη διάρκεια του Ανένδοτου Αγώνα 1961-1963, υπήρξε έντονη αποδοκιμασία της κυβέρνησης Καραμανλή με πλήθος διαδηλώσεων, απεργιών, απαγορεύσεων και χρήση βίας από την αστυνομία και το παρακράτος.  

Υπήρξαν μεγάλες συγκεντρώσεις στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, επεισοδιακές φοιτητικές διαδηλώσεις καθώς και αιματηρές συγκρούσεις σε συλλαλητήρια (μεγάλη διαδήλωση σταφιδοπαραγωγών με τραυματίες στο Ηράκλειο (25/7/1962), συγκρούσεις καπνοπαραγωγών χωροφυλακής στο Ξηρόμερο με έναν αγρότη νεκρό (8/9/1962).

Υπήρξε 20ήμερη απεργία των εκπαιδευτικών (19/1/1963) και για μία εβδομάδα των γιατρών των νοσοκομείων και των ασφαλιστικών ταμείων.   

Αποκορύφωμα της δράσης του παρακράτους που στιγμάτισε την κυβέρνηση του Καραμανλή ήταν η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ, Γρηγόρη Λαμπράκη, στη Θεσσαλονίκη τον Μάιο του 1963. 

Παράλληλα, ο αρχηγός της ΕΡΕ αντιπαρατέθηκε με τα ανάκτορα, ισχυρό πυλώνα του καθεστώτος, για μια σειρά από διαφωνίες (αύξηση βασιλικής χορηγίας, ταξίδι στην Αγγλία κ.λπ). 

Το αποτέλεσμα ήταν η πολιτική φθορά του ύστερα από επτά χρόνια κυβερνητικής θητείας.

Στις 3/11/1963 υπέστη την πρώτη και μοναδική εκλογική του ήττα ως αρχηγός της ΕΡΕ καθώς εγκατέλειψε την πολιτική και αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι για μια δεκαετία.

Ο Ανένδοτος Αγώνας είχε πετύχει τον στόχο του.

Η Ένωση Κέντρου έγινε κυβέρνηση με την ανοχή της ΕΔΑ, λόγω σχετικής πλειοψηφίας, ενώ ο Γεώργιος Παπανδρέου ορκίστηκε πρωθυπουργός. 

Στις επόμενες εκλογές, στις 16 Φεβρουαρίου 1964, κέρδισε πανηγυρικά με 52,7% και ορκίστηκε αυτοδύναμος πρωθυπουργός.

 Το άρθρο "Ανένδοτος Αγώνας: Η νικηφόρα αντεπίθεση της κεντροαριστεράς" δημοσιεύτηκε στο site  της Εφημερίδας των Συντακτών στις 13/11/2025